هم‌اندیشی و هم‌افزایی بین مجلس و بنیاد برای پیگیری امور ایثارگران ایجاد شده است
فرآیند
تعامل با مجلس شورای اسلامی را طی 10 ماهه اخیر بازنگری و بازسازی
کرده‌ایم. به لطف الهی روند رو به اصلاح است، تعاملات افزایش یافته و نگاه
نمایندگان به بنیاد مطلوب و تقویت شده است لذا هم‌اندیشی و هم‌افزایی لازم
بین مجلس و بنیاد برای پیگیری امور ایثارگران فراهم شده است.
به
گزارش "ایثار" حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مهدی فقیهی فرزند جانباز، در
خانواده‌ای روحانی متولد شد. وی تحصیلات حوزوی و دانشگاهی را همزمان از
مدرسه عالی شهید مطهری و حوزه علمیه آیت‌الله مجتهدی آغاز کرد و تا مقطع
عالی ادامه داد. ازجمله سوابق وی می‌توان به نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه و
مرکز اسلامی مونیخ آلمان، همکاری با نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه پاسداران و
نهاد رهبری دانشگاه‌ها و مشاور کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی اشاره
کرد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین فقیهی در تاریخ 18 شهریور 92 همزمان با حضور
حجت‌الاسلام‌والمسلمین شهیدی در بنیاد، از سوی ایشان به سمت معاون حقوقی و
امور مجلس بنیاد منصوب شد و در حال حاضر مسئولیت رسیدگی به اجرای قانون
الزام دولت به پیگیری حقوق جانبازان و قربانیان شیمیایی و شکایت از آمریکا
را نیز بر عهده دارد. آنچه در زیر می‌آید، حاصل گفتگوی تفصیلی نشریه «افضل»
با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مهدی فقیهی در مورد فعالیت‌ها و چشم‌انداز
پیش روی معاونت حقوقی و امور مجلس بنیاد است. *لطفاً
در ابتدا راجع به فعالیت‌ها، وظایف، اهداف و سیاست‌های اصلی معاونت حقوقی و
امور مجلس بنیاد شهید و امور ایثارگران، رویکردها و تعاملات این معاونت با
حوزه‌های مرتبط توضیح دهید. بنیاد
شهید و امور ایثارگران ازنظر حقوقی دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و
اداری است. طبق اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران که به تصویب مجلس
شورای اسلامی رسیده این وظایف مشخص و احصاء شده فصل الخطاب عملیات حقوقی در
بنیاد شهید و
امور ایثارگران خواهد بود. در اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران،
وظایف چهارگانه‌ای در قبال جامعه ایثارگران برای بنیاد تعریف شده است.
وظیفه اول امور فرهنگی و آموزشی است. تهذیب نفس، کسب معنویت و ارتقای معرفت
دینی در مورد جامعه هدف بر عهده بنیاد است. وظیفه دوم از نظر قانونی امور
معیشتی و رفاهی ایثارگران است که از جمله مفاد این بخش می‌توان به تأمین
حقوق، تأمین هزینه‌های درمان و تسهیلات مسکن اشاره کرد. وظیفه سوم بند سوم
ماده 5 اساسنامه بنیاد در قبال جامعه هدف، وظیفه رسیدگی به امور حقوقی و
قضایی ایثارگران است. در گذشته رسیدگی به بحث مهجوریت، وصیت‌ها و
اختلاف‌های احتمالی بین والدین و همسر شهید در نحوه نگهداری فرزندان شهدا
از عمده مسئولیت‌های قسمت حقوقی بود. هم‌اکنون در بخش حقوقی به‌طور خاص،
وظیفه ما مساعدت و همکاری
با ایثارگران در بحث دعاوی آنان در دادگاه‌هاست؛ یعنی ما دانش حقوقی خود
را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم تا در فرآیندهای قضایی نسبت به موفقیت در
امور حق، در حوزه قوه قضائیه و دادگاه‌ها موفق باشند. روش این همیاری حقوقی
از چند طریق در حال پیگیری است. اولاً کارشناسان حقوقی زبده ما در سراسر
کشور در رده‌های حقوقی بنیاد مستقر هستند. ثانیاً دانش‌پژوهان نخبه ایثارگر
که در مرکز دانش‌پژوهان نخبه ایثارگر حضور دارند و دارای تحصیلات حقوقی و
قضایی هستند به ما مشاوره می‌دهند. دستور نماینده ولی‌فقیه و رییس بنیاد
شهید و امور ایثارگران این است که از جامعه هدف خدمت بگیریم؛ یعنی همان‌طور
که ما ارائه خدمات داریم، از ظرفیت‌های جامعه هدف هم بهره بگیریم و
استفاده کنیم. بحمدالله امروز یک تعامل دوسویه بین بنیاد و جامعه هدف در
حال شکل‌گیری است. این مسئله به برکت نگاه متعالی نماینده ولی‌فقیه و رییس
بنیاد در حال شکل‌گیری است. بخشی از خدمات ما در قالب تفاهم‌هایی که با
کانون وکلا و انجمن حقوقدانان ایثارگر ایجاد کرده‌ایم در حال شکل‌گیری است
که روزبه‌روز هم در حال بهتر شدن است. مسئله مهم دیگر در بخش حقوقی، همتی
است که برای تشکیل یک موسسه بزرگ حقوقی و وصول مطالبات و داوری در قالب طرح
اشتغال آفرین «تکاک» به کار بسته‌ایم. *از این موسسه حقوقی (تکاک) برایمان بیشتر بگویید. هدف
طرح «تکاک» ایجاد بستر اشتغال و کارآفرینی به دنبال استفاده از ظرفیت
جامعه ایثارگر با هدف رونق حوزه اشتغال و کار است. بر اساس همین طرح، در
حال تشکیل یک موسسه حقوقی ایثارگران هستیم. این موسسه با مشارکت مؤسسات
وابسته به بنیاد و بخش خصوصی ایثارگران حقوقدان در حال شکل‌گیری است. بخشی
از سهامداران این موسسه حقوقدان‌های ایثارگر و بخشی دیگر سهامدارن، سازمان
اقتصادی کوثر، بانک دی، بیمه دی و سازمان املاک هستند. در نهایت فرآیندهای
حقوقی سازمان به‌جای برون‌سپاری به این موسسه سپرده می‌شود که
حق‌الوکاله‌ها موجب رونق کاری این موسسه و ایجاد اشتغال کارآمد می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود در گام اول ظرفیت به‌کارگیری بیش از 180 وکیل ایثارگر در
این موسسه وجود خواهد داشت. در گام‌های بعدی شعب این موسسه در استان‌ها
دایر خواهد شد و هر استان به ظرفیت و اقتضای مباحث قضایی و حقوقی، موسسه را
گسترش خواهد داد. طرح تکاک حقوقی تنها حوزه اقتصادی طرح تکاک است که
سرمایه اصلی آن نیز انسانی است؛ یعنی نه نیاز به دستگاه و کارخانه دارد و
نه سرمایه مالی و بازرگانی. سرمایه این طرح مهارت و دانش نیروی انسانی
حقوقدان و جامعه هدف است. *این موسسه به خارج از جامعه هدف هم خدمات ارائه می‌کند؟ به‌شرط
آنکه ظرفیت‌های اولیه از درون جامعه بنیاد شهید و امور ایثارگران تکمیل
شد، اگر ظرفیت خدمات مازاد داشت از بخش‌های دولتی و خصوصی هم سفارش کار
خواهد گرفت. این موسسه توانایی تبدیل شدن به برند نخست فضای وکالت در کشور
را دارد. این آمادگی وجود دارد که با تعاملی که با کانون وکلا و مجموعه
حقوقی وجود دارد، کارهای بزرگ و ملی را هم پیش ببریم و در حوزه بین‌الملل،
حتی دعاوی دادگاه‌های لاهه و سایر دعاوی بین‌المللی را با همان روحیه جهادی
و ایثارگری دوره جنگ، به دست همین حقوقدان‌های ایثارگر پیش ببریم. *قانون جامع خدمات ایثارگری در چه مرحله‌ای از اجرا قرار دارد؟ این
قانون توسط رییس جمهوری ابلاغ شده و در سال 93 اجرایی می‌شود. تا امروز
حدود 60 درصد از این قانون اجرایی شده است. این قانون در 8 فصل تدوین شده و
وظایف دولت در قبال جامعه ایثارگری را به‌عنوان یک بسته کامل موردبررسی
قرار داده است. برای اجرایی شدن این قانون، اداره کل طرح‌ها و لوایح ما
آئین‌نامه‌های اجرایی آن را تنظیم کرده و در جلسه آتی هیئت دولت به تصویب
خواهد رسید. کلیه دستگاه‌های دولتی و سازمان‌هایی که به‌نوعی در شمول این
قانون تعریف شده‌اند، ملزم هستند بر اساس آئین‌نامه قانون جامع ایثارگری را
صد در صد اجرایی کنند. همان‌طور که اشاره کردم 60 درصد از این قانون
اجرایی شده و اجرای بقیه بخش‌ها نیازمند تأمین بودجه و تدبیر مدیریتی و
آئین‌نامه‌ای است که به‌زودی حل‌وفصل خواهد شد. *به اعتقاد شما به‌عنوان معاون حقوقی و امور مجلس مهم‌ترین ماده قانون جامع خدمات ایثارگری چیست؟ درواقع
باید از ماده 63 یاد کنم که دستور و فرمایش مقام معظم رهبری برای ترویج
ایثار و شهادت را به‌عنوان یک حرکت حقوقی نهادینه می‌کند. این ماده اشعار
می‌دارد باهدف توسعه فرهنگ ایثار و شهادت و زنده نگاه داشتن یاد شهدا،
شورای عالی ترویج و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت تشکیل می‌شود. این شورای
بزرگ چند وظیفه عمده بر عهده دارد؛ سیاست‌گذاری، سامان‌دهی، به‌کارگیری
ظرفیت‌های جامعه و کشور برای تحقق اهداف ایثار و آرمان‌های شهدا. رییس این
شورا شخص رییس جمهوری است و دارای 18 عضو حقوقی است. این اعضای شامل:
نماینده ولی‌فقیه و رییس بنیاد، 5 وزیر، چند رییس سازمان مثل رییس
صداوسیما، رییس سازمان تبلیغات اسلامی و رییس بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های
دفاع مقدس، معاون نظارت راهبردی رییس جمهوری، یک مجتهد از اعضای عالی شورای
حوزه علمیه قم به انتخاب اعضای شورا، رییس مرکز رسیدگی به امور مساجد،
رییس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه و دو نفر از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس
شورای اسلامی هستند. از ترکیب این اعضا مشخص است که شورایی بسیار فرهیخته و
والامقام در کشور خواهد بود. به دستور رییس جمهوری، حجت‌الاسلام‌والمسلمین
شهیدی به‌عنوان دبیر این شورا منصوب شدند. اگر این قانون به نحو مقتضی و
آن‌گونه که انتظار است نهادینه شود، مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و سایر
شوراهای بزرگ کشور توانایی جریان سازی را دارد و برای نهادهای مختلف تکلیف
مشخص کند و بسترهای توسعه و نهادینه کردن فرهنگ ایثار را در کشور مهیا
خواهد کرد. دستورات این شورا برای تمام نهادها لازم‌الاجراست. در حال حاضر
مشغول تهیه دستورالعمل‌های داخلی این شورا برای تصویب هستیم و به‌زودی و با
حضور رییس جمهوری تشکیل جلسه خواهیم داد. *اگر موافق باشید وارد بحث مجلس شویم. کمی در خصوص وظایف و شرایط این بخش از معاونت توضیح دهید. ابتدا
این توضیح را بدهم که معاونت حقوقی و امور مجلس به دلیل مأموریت‌ها و
تکالیف ذاتی خود، به‌صورت تخصصی با قوای سه‌گانه تعامل مستمری دارد.
به‌ویژه در حوزه تعامل با مجلس شورای اسلامی این ارتباط بسیار نزدیک است.
در مقطع مدیریت گذشته یک گسست نامطلوب و ناپسند بین مدیران ارشاد بنیاد و
نمایندگان محترم مجلس به وجود آمده بود. درواقع براثر برخی انتظارات
نمایندگان و نوع واکنش و پاسخگویی مدیریت سابق بنیاد تنش‌های بین مجلس و
بنیاد به وجود آمده بود، بخشی از آن‌ها متأثر از عوامل عملکردی و برخی
سیاسی- اجتماعی بود. چون بنیاد نتوانست راهبرد مناسبی برای تمایز بین
رویکرد سیاسی و عملکردی خود قائل شود و در مسیری قرار گرفت که به تصویب
انجام تحقیق و تفحص از عملکرد بنیاد منتهی شد. شخصاً سوابق این مسئله
آسیب‌زا را به‌دقت مطالعه کردم و در صحبت با نمایندگان نیز متوجه شدم ایشان
مکرراً خواستار تعامل بوده‌اند ولی بستر مناسبی برای این امر فراهم نشده
بود. کیفیت این تعامل درنهایت منجر به این شد که در دوم تیر 1392 اعضای
هیئت تحقیق و تفحص برای انجام فعالیت به مدت 6 ماه از طرف رییس محترم مجلس
شورای اسلامی به بنیاد معرفی شدند و هیئت با استقرار در قسمت‌های مختلف
بنیاد شروع به کار کرد. در ادامه پس از سپری شدن مهلت 6 ماهه مجدداً رییس
محترم هیئت به استناد تبصره 6 ماده 214 آئین‌نامه داخلی مجلس تقاضای تمدید 6
ماه دیگر را کردند و درنهایت انجام تحقیق و تفحص در تاریخ دوم تیر 93 به
پایان رسید. در اینجا لازم می‌دانم از رویکرد اصلاحی اعضای محترم هیئت
تحقیق و تفحص و نقطه نظرات سازنده آن‌ها تشکر کنم. همچنین از همکاری و
تلاش‌های همکاران خودم و دیگر معاونت‌ها و سازمان‌ها و مؤسسات بنیاد که در
این فرآیند با سعه‌صدر همکاری لازم را داشتند تقدیر و تشکر می‌کنم اما نکته
مهم این است که بر اساس آسیب‌شناسی روند گذشته و راهبرد و تدابیر
حجت‌الاسلام‌والمسلمین شهیدی با مجلس که تأکید دارند تعامل باید حداکثری و
در چهارچوب قوانین و احترام به نمایندگان باشد. فرآیند تعامل با مجلس شورای
اسلامی را طی 10 ماهه اخیر بازنگری و بازسازی کرده‌ایم. به لطف الهی روند
رو به اصلاح است، تعاملات افزایش یافته و نگاه نمایندگان به بنیاد مطلوب و
تقویت شده است لذا هم‌اندیشی و هم‌افزایی لازم بین مجلس و بنیاد برای
پیگیری امور ایثارگران فراهم شده است. *جریان
تحقیق و تفحص مجلس از سازمان‌های مختلف در چند سال اخیر معمولاً همراه با
برخی حاشیه‌ها بوده است. چیزی که در تجربه اخیر بنیاد به چشم آمد عدم وجود
چنین حاشیه‌هایی بود و همه‌چیز آرام و منطقی پیش رفت. این مسئله چطور صورت
گرفته است؟ یکی
از دلایل این آرامش روحیه پدروار و اخلاق‌گرای ریاست بنیاد بود. مسئله دوم
این بود که اکثر اعضای تحقیق و تفحص نیز از جامعه ایثارگران بودند.
نمایندگان ایثارگر، بنیاد شهید و امور ایثارگران و آرمان‌های انقلاب را
باور داشتند و همواره می‌گفتند بنیاد افضل نهادهاست. ما نظارت نمایندگان
مجلس بر دستگاه‌های دولتی را حق قانونی آن‌ها می‌دانیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین شهیدی به دلیل سابقه نمایندگی مجلس و معاونت
پارلمانی وزارت امور خارجه، اهمیت ارتباط مناسب با مجلس را می‌دانند. ما
این نظارت را می‌پذیریم، زیرا می‌دانیم برای ما ثمرات مثبت خواهد داشت. ما
با گزارش تحقیق و تفحص کار داریم و بنا به فرمایش رییس بنیاد با هر نوع
تخلف، چنانچه در فرآیندهای تحقیق و تفحص مشخص شود، به‌شدت برخورد خواهد شد.
معاونت حقوقی و امور مجلس به‌عنوان چشم بینای ریاست بنیاد قطعاً پیگیر این
موضوع خواهد بود. از طرف دیگر سلامت و نجابت همکاران ما در بنیاد نیز که
از سالم‌ترین افراد هستند، در سپری شدن آرام این فرآیند تأثیر زیادی داشت.
کسانی که در بنیاد خدمت می‌کنند با وضو سر کار حاضر می‌شوند و شهدا را ناظر
بر اعمال خود می‌دانند. بنیاد پاک بوده، هست و خواهد بود. معدود اشتباهات
نمی‌تواند چهره پاک بنیاد را لکه‌دار کند، هرچند نسبت به همین معدود
اشتباهات نیز اغماض نخواهد شد. *موضوع ابلاغ اخیر رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران به معاونت حقوقی و امور مجلس چیست؟ معاون
رییس‌جمهور و رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران حکمی را مبنی بر ضرورت
تلاش مجدانه در پیگیری اجرای قانون الزام دولت به حمایت از اتباع خود نسبت
به کشورهای بیگانه به ما ابلاغ کرده‌اند. طی این حکم ما موظف به ایجاد بستر
طرح شکایت مصدومان ایثارگر به‌خصوص مصدومان شیمیایی از آمریکا، دولت‌های
اروپایی و حکومت صدام شدیم. طبق آمار رسمی بیش از 70 هزار جانباز شیمیایی
داریم. یکی از ضرورت‌های تاریخی دوره ما این است که به‌عنوان یک عمل متقابل
از اقدامات آمریکا طرح شکایت کنیم ولو اینکه نسبت به ثمره عملی این شکایات
دچار ابهام باشیم. تا این جانبازان شیمیایی در قید حیات هستند، باید حق
آن‌ها تثبیت شود؛ هم‌اکنون دبیرخانه‌ای برای این کار تشکیل شده و 390
پرونده آماده طرح شکایت در دادگاه‌ها هستند. *و اما آئین‌نامه جدید تعیین و احراز مصادیق شهید و ایثارگر؛ در این مورد برایمان بگویید. برخی
اختلافات بین بنیاد و برخی سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و نهادهای نظامی در
انتصاب عنوان شهید به افراد وجود داشت که ناشی از اختلاف برداشت از قانون
بود. با تصویب این آئین‌نامه تعیین و احراز مصادیق شهید و ایثارگر از وظایف
ذاتی بنیاد تلقی شده و شاخص‌های آن تدوین شده است. علاوه بر این اگر کسی
در فرآیند احراز مرتکب خلافی شود، طبق آئین‌نامه با او برخورد قضایی خواهد
شد. این آئین‌نامه می‌تواند نقشه راهی برای دستگاه‌های مختلف در انطباق
مصادیق شهید و ایثارگر به کارکنان خود باشد. خواهیم دید در آینده اختلاف
برداشتی در این زمینه وجود نخواهد داشت. *بخشی
از آئین‌نامه تعیین و احراز مصادیق شهید و ایثارگر در حوزه خدمت، یعنی
مربوط به نیروهای خدماتی است. به‌عنوان‌مثال آتش‌نشانان یا رانندگان و ...،
در این آئین‌نامه این موارد روشن بیان شده است؟ شهید
در معنای اصلی به کسی اطلاق می‌شود که در مرحله قتال در برابر دشمن و توسط
دشمن کشته شود. باید دید کسانی که در مأموریت‌هایی در راه خدمت به میهن
کشته می‌شوند، آیا آثار وضعی فقهی و آثار مرتبط با حوزه شهادت را می‌توان
به آن اطلاق کرد یا نه؟ ما یک شهید به معنای فقهی داریم و یک شهید به معنای
حقوقی و قانونی و یک شهید به معنای عرفی. این‌ها باید از همدیگر تفکیک
شوند. ما آمادگی داریم با کاری علمی پژوهشی، مثلاً شهید مقاتل را از شهید
در راه دفاع از خانواده و ناموس تفکیک کنیم. *چشم‌انداز کلی بنیاد را به‌خصوص در معاونت حقوقی و مجلس چطور می‌بینید؟ ارتقاء
کیفی و تحول مستمر از نیازهای هر سازمانی است. اگر سازمانی ارتقاء نیابد،
به موجودی ناکارآمد شبیه می‌شود. هنوز زود است در خصوص تحولات کیفی بنیاد
شهید و امور ایثارگران اظهارنظر کنیم و فقط می‌توانیم به شاخص‌های آن اشاره
کنیم و درنهایت جامعه هدف میزان ارتقاء کیفی و منزلت بنیاد را مشخص
می‌کند. ما خود را محتاج آزمایش از سوی جامعه هدف می‌دانیم. این ایثارگران
هستند که باید درباره عملکرد ما اظهارنظر کنند و عرایض قبلی بنده فقط بیان
یک سری شاخص‌ها بود. ریاست بنیاد معتقد است که هرگونه تحول در بنیاد باید
با ظرفیت‌های خود بنیاد انجام شود؛ به همین دلیل تنها معاونی که از خارج
بنیاد وارد بنیاد شده است همین معاونت حقوقی و امور مجلس است؛ یعنی ریاست
جدید به تمام معاونان سازمان اعتماد کردند و همه را ابقا کردند و این یعنی
اعتماد کلان به بنیاد. رویکرد بنیاد برای بهتر و کارآمد شدن با رویکردی
نخبه محور عمل کرده است. امروز شاهد تحول در روابط عمومی و ارتباط با جامعه
هدف هستیم. نگرش‌های نویی که امروز در روابط عمومی پایه‌گذاری شده قابل
ستایش است. نگاه‌های جدید را می‌توان در حوزه‌های مختلف بنیاد مشاهده کرد.
ما در حوزه حقوقی و امور مجلس تلاش کردیم روند قانونی خدمات به ایثارگران
را تسهیل کنیم. زمانی بنیاد از دستگاه‌های پرتنش در روند قضایی بود و چندین
هزار پرونده در دستگاه قضایی در دست پیگیری داشتیم، اما امروز این مسئله
رو به افول است. *به بحث روابط عمومی اشاره کردید، درباره ضرورت‌های اطلاع‌رسانی به‌موقع خدمات و فعالیت‌های بنیاد چه نظری دارید؟ نقش
روابط عمومی بنیاد نقشی تقریباً متفاوت از سایر روابط عمومی‌هاست. پیشنهاد
ما به روابط عمومی بنیاد این است که با همین نگاه تحول‌گرایی که کار را در
دوره اخیر آغاز کردند، چتر محبت خود را بر سر همه رسانه‌ها گسترش دهند.
چه‌بسا در بسیاری جاها لازم باشد روابط عمومی بر خود ما نقد سازنده انجام
دهد زیرا تا زمانی که خودمان را نقد نکنیم، رشد نخواهیم کرد. باید در کنار
ارائه دستاوردها، معدود صداهای مخالف را نیز پوشش دهیم. می‌توان در بین
رسانه‌ها نوعی رقابت را برای پیگیری اخبار حوزه ایثار ایجاد کرد. مطمئن
هستم با حضور سرپرست مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی که از پختگی مناسب و
سابقه خوبی در این زمینه برخوردار هستند، به تحولات خوبی دست پیدا خواهیم
کرد و هم‌اکنون نیز تا حدودی دست پیدا کرده‌ایم. درهرصورت در برابر سؤالات
جامعه هدف نمی‌توان سکوت کرد و باید جواب مناسب داشته باشیم. نوعی انسجام
اطلاع‌رسانی نیاز است تا تمام معاونان بنیاد در این زمینه با روابط عمومی
مشارکت کنند.
خودم